منشا بیماری های زمین زاد
نقش کره زمین در بیماری های ما
پیکره زمین نیز مانند بدن ما
انسان‌ها از عناصر گوناگونی تشکیل شده است که برخی از آنها برای زندگی
انسان‌ها لازم و ضروری و برخی دیگر برهم زننده تعادل بدن هستند. در واقع
برخی از عناصر موجود در سنگ‌ها و کانی‌های موجود در خاک علاوه بر این که
در تداوم حیات بشر نقش مهمی ایفا می‌کنند گاهی نیز تعادل بدن را بر هم
ریخته و موجب بروز مشکلات و بیماری می‌شوند. بنابراین در بروز برخی
بیماری‌ها بخصوص بیماری‌هایی که در منطقه‌ای خاص به صورت اپیدمی درآمده است
می‌توان به تاثیر زمین و خاک به عنوان عوامل محیطی و طبیعی شک کرد. نقش
پررنگ زمین در بروز بیماری‌های مختلف از جمله انواع سرطان‌ها باعث شده تا
اولین روز هفته سرطان (11 بهمن) به با مهندس فرح رحمانى، مدیر زمین‌شناسى
پزشکى سازمان زمین‌شناسی صحبت کردیم تا درباره بیماری‌های که از زمین نشات
می‌گیرند بیشتر بدانیم.
به طور کلی زمین‌شناسی پزشکی چیست و بر چه موارد و مطالعاتی تاکید دارد؟
این علم در واقع نگاهی جدید به علوم بین‌رشته‌ای است که طی دهه اخیر در دنیا مطرح شده و چند علم را درهم می‌آمیزد. در زمین‌شناسی پزشکی زمین‌شناسی و پزشکی در تعامل هستند و در نتیجه این تعامل فاکتورها و عوامل زمین‌شناسی در همه جای کره زمین بخصوص در مناطقی که از نظر زمین‌شناسی با پتانسیل‌های ویژه‌ای همراه است مورد بررسی قرار می‌گیرد و ساکنان این مناطق را از دید تاثیر محیط بر حیات موجودات زنده مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در نهایت این تعامل نشان می‌دهد که در کجای کشور عوامل زمین‌شناسی و ژئوشیمی به صورت طبیعی وجود دارد که می‌تواند باعث بیماری‌های مختلف شود.
توجه به این نقش زمین از چه زمانی مطرح شده است؟ و به طور کلی این موضوع در کشورهای مختلف جهان چقدر جدی قلمداد می‌شود؟
شروع این علم و نگاه به این علم به قرن‌ها قبل برمی‌گردد. حتی در زمان بقراط این علم وجود داشته و تاثیر عوامل طبیعی در نژادهایی که در مناطق مختلف زندگی می‌کردند مورد توجه قرار گرفته است. این تفاوت‌ها به صورت تنوع در رنگ پوست، تفاوت‌های قدی، تفاوت‌های تفکری و وضعیت‌های فیزیولوژیکی بیان می‌شدند. اما از سال 2010 به دلیل این که تجهیزات آزمایشگاهی رشد و تعالی بسیاری پیدا کردند و از دقت کافی برخوردار شدند این امکان برای گروه زمین‌شناسان به وجود آمد که خطر این آلاینده‌های طبیعی را مورد بررسی قرار دهند.
در نهایت این امکان به وجود آمد که در یک رابطه مستقیم تاثیر این آلاینده‌ها را در بدن موجودات زنده مورد ارزیابی قرار دهند. از سال 2000 به بعد نیز توجه به زمین‌شناسی پزشکی به صورت جدی مطرح شد تا با تعامل بین دانشمندان علوم زمین و علوم پزشکی بتوان در سیاستگذاری‌های علوم پزشکی نقش زمین را هم مشخص نمود.
در کشور ما چطور؟ روش آکادمیک استفاده از این علم از چه زمانی آغاز شده است؟
در
حال حاضر کشور ما (سازمان زمین‌شناسی ایران) ششمین کشور نماینده تحقیقات
خاورمیانه از سوی انجمن بین‌المللی زمین‌شناسی پزشکی است. ما از سال 1383
تحقیقات امکان‌سنجی پروژه‌های زمین‌شناسی پزشکی را آغاز کردیم.
چه بیماری‌هایی از زمین منشا می‌گیرند و آیا دلیل اصلی برخی بیماری‌ها را می‌توان تنها از زمین دانست؟
نقش زمین در بحث شیوع بیماری‌های مزمن و کرونیک جدی و قابل تامل است. در گروه بیماری‌های غیرواگیر عوامل مختلفی برای به وجود آوردن بیماری‌ها شناخته شده است که می‌توانند عوامل ژنتیکی، محیطی، تغذیه‌ای و حتی دارویی باشند. در رابطه با عوامل محیطی، شناخت عوامل و ریسک‌های زمین‌شناسی علم زمین‌شناسی پزشکی را ایجاد می‌کنند و در واقع زیربنای ساختار زمین‌شناسی پزشکی است.
اما
در مورد عوامل موثر زمین بر بروز انواع بیماری‌ها باید گفت این موضوع در
همه جای کشور ما متفاوت است. در جاهایی که امکان وجود معادن و پتانسیل‌های
معدنی وجود دارد، ناهنجاری‌های ژئوشیمیایی متفاوتی داریم. این ناهنجاری‌ها
می‌تواند به صورت فزونی یا کاهش عناصر و ترکیبات شیمیایی باشند. اگر این
ترکیبات شیمیایی برای سلامت مضر باشند، جای دارد که انتظار بسیاری از
بیماری‌های کرونیک در انسان و حیوانات را داشته باشیم و در جایی که عناصر
مفید باشند به دنبال عوامل فیزیولوژیکی خاص می‌گردیم که سلامت را تضمین
می‌نماید. مثلا در مناطقی که به صورت طبیعی دارای پتانسیل‌های معدنی آهن،
ید، فلوئور و... هستیم انتظار داریم که براساس قوانین چرخه زمین زیست شیمی
بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، گواتر، فلورسیس شیوع کمتری داشته باشد و این
موضوع در آمار و اطلاعات پزشکی نیز قابل استناد باشد.
اما در بعضی مناطق
به صورت طبیعی و براساس ساختار زمین‌شناسی دارای عناصر سمی هستیم مانند
ارسنیک، جیوه، کادمیوم، سرب، روی، که هر کدام از این عناصر برای سلامت
انسان مضر هستند. اگر میزان این عناصر بیش از حد مجاز باشد انتظار می‌رود
در آن منطقه بیماری‌هایی را مشاهده کنیم. تمامی عناصر و ترکیبات شیمایی که
بدن انسان را می‌سازند اگر بیش از حد مجاز یا کمتر از آن وارد بدن شوند
می‌توانند باعث بیماری شوند.
اما این عناصر و مواد مختلف چگونه وارد چرخه حیات می‌شوند؟
این عناصر از طریق بلع یعنی به صورت املاح موجود در آب و از طریق خوراک و چرخه زیستی موجود در گیاهان و حیوانات، یا حتی از طریق تنفس وارد سیستم بدن می‌شوند.
از طرف دیگر به دلیل در معرض
قرار گرفتن ساکنان مناطق مختلف انتظار داریم که بسیاری از ناهنجاری‌ها حتی
در سیستم ژنتیکی نیز تاثیر گذاشته باشد. بنابراین افزایش و کاهش عناصر در
توالی زمانی درازمدت می‌تواند تاثیر بسزایی در ایجاد ناهنجاری‌های مختلف و
بیماری‌زایی نقش داشته باشد.
به همین صورت در بسیاری از مناطق، اپیدمی و
همه‌گیری‌هایی را در برخی بیماری‌ها مشاهده می‌نماییم. برای مثال در شمال
کشور کمربند سرطان آسیای میانه را داریم که استان‌های شمالی ما، مانند
اردبیل، گیلان، مازندران و گلستان را دربر‌می‌گیرد. وجود این کمربند
سرطان‌خیزی نشان‌دهنده عوامل و ریسک فاکتور‌های مشترکی است که می‌تواند در
این مناطق باعث شیوع بیماری‌های مختلف و سرطان مری شود.
شناسایی این
عوامل از 2 دیدگاه مطرح می‌شود. در درجه اول شناسایی عوامل محیطی موثر
مانند شیوع زندگی، تغذیه، عوامل و آلاینده‌های محیطی و طبیعی، عوامل و
آلاینده‌های صنعتی و بشرساز و عوامل ژنتیکی که شناسایی عوامل محیطی طبیعی
رسالت اصلی تحقیقات زمین‌شناسی پزشکی است.
هشدار: نشستن به اندازه سیگار کشیدن خطرناک است
